ห้องสมุดเคลื่อนที่

 

การจัดการศึกษาและการจัดกิจกรรมการเรียนรู้ให้สอดคล้องและตอบสนองสภาพปัญหา การเปลี่ยนแปลงทางเศรษฐกิจ สังคม และเทคโนโลยีสิ่งแวดล้อมเป็นจุดสำคัญของแนวทางการปฏิรูปการศึกษา ห้องสมุดเคลื่อนที่จัดเป็นกิจกรรมการเรียนรู้ประเภทหนึ่งที่กำลังได้รับความสนใจ และมีบทบาทสำคัญต่อการศึกษาแนวใหม่เป็นอย่างยิ่ง

ความหมายของห้องสมุดเคลื่อนที่   

ห้องสมุดเคลื่อนที่ เป็นการบริการสารสนเทศ นับเป็นการจัดบริการในเชิงรุก โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อส่งเสริมการอ่าน และการไห้ความรู้และความบันเทิงแก่ผู้อยู่ไกลจากกแหล่งข้อมูล โดยนำทรัพยากรประเภทต่างๆ เช่น สื่อสิ่งพิมพ์ สื่อโสตทัศน์ เกมส์ ของเล่น เป็นต้น  ไปยังชุมชนด้วยพาหนะประเภทต่างๆ เช่น รถ รถไฟ เรือ เป็นต้น หรือบางแห่งอาจต้องใช้วิธีการเดินทางด้วยเท้าในกรณีที่ไม่สามารถเข้าไปถึงด้วยพาหนะอื่น

การดำเนินการห้องสมุดเคลื่อนที่สามารถใช้วัสดุอุปกรณ์ประเภทต่างๆ บรรจุทรัพยากรสารสนเทศ เคลื่อนย้ายไปยังสถานที่ต่างๆ เช่น กล่องหนังสือ ถุงหนังสือ ย่าม กระเป๋าหนังสือ เป็นต้น

การจัดกิจกรรมห้องสมุดเคลื่อนที่เป็นการจัดบริการโดยใช้แนวคิดทั้งงานห้องสมุดและศูนย์การเรียน ซึ่งอาจจัดการเรียนการสอนหลักสูตรสั้นๆ ร่วมไปกับงานบริการพื้นฐานห้องสมุด เช่น บริการการอ่าน บริการยืม-คืน เป็นต้น

ความสำคัญของห้องสมุดเคลื่อนที่

ห้องสมุดเคลื่อนที่นับเป็นรูปแบบหนึ่งของการการบริการความรู้สู่ชุมชนที่มีความสำคัญในด้านต่างๆ ดังนี้

1.เป็นการให้และขยายโอกาสทางการศึกษาอย่างทั่วถึง และส่งเสริมการศึกษาตลอดชีวิตแก่ประชาชนเพื่อพัฒนาตนเอง สังคมและประเทศชาติต่อไป

2.เป็นการส่งเสริมการอ่านให้แกประชาชนทำไห้ประชาชนได้รับความรู้ละความเพลิดเพลินจากการอ่าน เห็นคุณค่าของการอ่าน

3.เป็นการขยายโอกาสในการเข้าถึงแหล่งสารสนเทศ ทำไห้ประชาชนที่อยู่ห่างไกลความเจริญ การคมนานคมไม่สะดวกและด้อยโอกาสในการเข้าถึงแหล่งสารสนเทศได้มีโอกาสและสามารถรับรู้ข่าวสารในสาขาวิชาการต่างๆ ได้มากขึ้น

4.เป็นการส่งเสริมไห้ประชาชนรู้จักใช้เวลาว่างให้เป็นประโยชน์เพื่อพัฒนาตนเอง อันเป็นพื้นฐานที่จะนำสู่ความสู่ความก้าวหน้าของสังคมและประเทศชาติต่อไป

ประเภทของห้องสมุดเคลื่อนที่

1.ห้องสมุดเคลื่อนที่ทางน้ำ เป็นบริการที่มุ่งอำนวยความสะดวกแก่ประชาชนที่อาศัยอยู่ริมน้ำ โดยใช้เรือเป็นพาหนะ หรือที่เรียกว่าห้องสมุดเรือห้องสมุดลอยน้ำ เพื่อบริการแก่ประชาชนที่อยู่ในเขตลุ่มน้ำหรือตามริมน้ำ

1.1 เรือห้องสมุดเฉลิมพระเกียรติ

1.2 เรือนางนพมาศ

2.ห้องสมุดเลื่อนที่ทางบก เป็นการจัดห้องสมุดเลื่อนที่โดยใช้รถประเภทต่างๆเป็นพาหนะให้บริการเลื่อนที่ไปตามชุมชนในท้องที่ต่างๆ ทั้งในชนบทและเขตเมือง เช่น ชุมชนแออัด เขตก่อสร้าง โรงงาน เป็นต้น ห้องสมุดเคลื่อนที่ทางบกที่น่าสนใจคือ

2.1 รถห้องสมุดศูนย์กลางการเรียนรู้เคลื่อนที่

2.2 หองสมุดเคลื่อนที่รถพ่วงขนาดเล็ก

หลักการและขั้นตอนการดำเนินงานห้องสมุดเคลื่อนที่

เป้าหมายของการจัดห้องสมุดเคลื่อนที่ได้แก่ การไห้บริการห้องสมุดแก่ผู้ใช้ที่อยู่ห่างไกลซึ่งอาจไม่มีโอกาส  เข้าถึงบริการห้องสมุด โยใช้พาหนะต่างๆ นำทรัพยากรสาสนเทศออกไห้บริการในพื้นที่ต่างๆ

1.หลักการดำเนินงานห้องสมุดเคลื่อนที่ โดยมีประเด็นสำคัญคือ

– จุดมุ่งเน้นของการดำเนินงาน การจัดห้องสมุดเคลื่อนที่ที่ต้องกำหนดจุดมุ่งเน้นและวัตถุประสงค์ที่ชัดเจนว่าเพื่อใคร และมีวัตถุประสงค์อะไร

– ผู้ใช้บริการ การจัดห้องสมุดเคลื่อนที่ที่ต้องคำนึงถึงกลุ่มผู้ใช้บริการว่าเป็นประชาชนประเภทใด กลุ่มใด และระดับการศึกษาใด เพราะจะส่งผลต่อการจัดห้องสมุดเคลื่อนที่

– ทรัพยากรสารสนเทศที่ให้บริการเมื่อกำหนดกลุ่มผู้บริการแล้วต้องคัดเลือกทรัพยากรสารสนเทศที่ไห้ บริการให้เหมาะสมกับความสนใจและความต้องการของกลุ่มผู้ใช้บริการ

– สถานที่ไห้บริการ ทำไห้ทราบว่าพื้นที่ที่จะเข้าไปจัดห้องสมุดเคลื่อนที่เป็นอย่างไร จะใช้พาหนะใดจึงจะเหมาะสม

– ช่วงเวลาการให้บริการ ควรกำหนดไห้พอเหมาะ โดยกำหนดวัน-เวลาให้เหมาะสมกับการจัดห้องสมุดเคลื่อนที่ในแต่ละครั้ง

– การประชาสัมพันธ์ มีความสำคัญอย่างยิ่งต่อการจัดห้องสมุดเคลื่อนที่ เพื่อให้ผู้ใช้บริการได้ทราบและมาใช้บริการมากที่สุด เช่น แผ่นพับ ใบปลิว โปสเตอร์ หรือเผยแพร่ทางสื่อท้องถิ่น เช่น บริการเสียงตามสายประจำหมู่บ้าน หนังสือพิมพ์ท้องถิ่น เป็นต้น

2.สิ่งที่ต้องคำนึงในการจัดห้องสมุดเคลื่อนที่

– ลักษณะทางกายภาพของห้องสมุดเคลื่อนที่ เช่น  ความปลอดภัย ความสะดวกสบายในการใช้บริการ การใช้สอยพื้นที่ภายใต้พาหนะให้เกิดประโยชน์สูงสุด

– บุคลากรที่ทำหน้าที่ให้บริการ โดยทั่วไปควรเป็นบุคลที่มีความคิดสร้างสรรค์ มีหัวใจของการไห้บริการ และในขณะเดียวกันต้องเป็นผู้มีความรู้ความสามรถในการจัดกิจกรรมเสริมต่างๆ เช่น การเล่านิทาน การแนะแนวอาชีพ เป็นต้น

– การกำหนดจุดจอดรับและเวลาการไห้บริการ ห้องสมุดเคลื่อนที่จะเคลื่อนที่ย้ายไปตามจุดต่างๆ เพื่อไห้บริการกับประชาชนในหลายพื้นที่ ดั้งนั้นการกำหนดจุดจอดรับที่แน่นอนจึงมีความสำคัญมาก เพราะเปรียบเสมือนการนัดหมายกับกลุ่มเป้าหมาย ทั้งนี้อาจจัดทำเป็นตารางและ/หรือปฏิทินการให้บริการ

2.ขั้นตอนการดำเนินงานห้องสมุดเคลื่อนที่

1.ขั้นการวางแผน

– การกำหนดจุดจอดรับ/สถานที่ให้บริการ

– การกำหนดวัตถุประสงค์ของโครงการ

– การำหนดกลุ่มผู้ใช้บริการ เพื่อส่งผลต่อการเตรียมทรัพยากรสารนเทศที่ให้บริการ

– การคัดเลือกและระบุประเภทและจำนวนของทรัพยากรสารสนเทศ

– การพิจารณารูแปแบบการให้บริการและกิจกรรมส่งเสริมใช้บริการ

– การกำหนดระยะเวลาดำเนินการ

– การติดต่อขอความร่วมมือและประสานงานกับหน่วยงานละ /หรือบุคลที่เกี่ยวข้องเพื่อร่วมจัดกิจกรรมต่างๆ

2. ขั้นปฏิบัติการการลงมือดำเนินงานตามแผนที่กำหนดไว้ ในบางครั้งแจต้องปรับบางกิจกรรมเมื่อพบปัญหาจากการปฏิบัติงานจริง

 

3.การเก็บสถิติและข้อมูลการจัดบริการ การจัดห้องสมุดเคลื่อนที่ในแต่ละครั้ง ควรจัดเก็บสถิติในด้านต่างๆ เพื่อประโยชน์ต่อการปรับปรุงการดำเนินงานห้องสมุดเคลื่อนที่ให้มีประสิทธิภาพยิ่งขึ้น สถิติและข้อมูลที่จัดเก็บประกอบด้วยจำนวนผู้ที่จำแนกตามอายุ เพศ การศึกษา เป็นต้น

ที่มา :  พรทิพย์  สุวันทารัตน์.  (2548).  “ห้องสมุดเคลื่อนที่.”  ใน  เอกสารการสอนชุดวิชาการบริการและเผยแพร่สารสนเทศ. หน้า 142 – 152.  นนทบุรี : มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช.

http://arisaming2536.blogspot.com/ ที่มาจาก